W październiku 2021 r. Porozumienie Branżowe na rzecz Efektywności Energetycznej POBE wydało kolejny poradnik dotyczący realizacji celów polityki klimatycznej i energetycznej Unii Europejskiej dedykowany branży budowlanej – „Pakiet „fit for 55” – najważniejsze zmiany dla sektora budownictwa”. W publikacji znajdziemy przegląd propozycji istotnych zmian w dyrektywach o odnawialnych źródłach energii (RED II), o efektywności energetycznej (EED), o systemie handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) oraz o opodatkowaniu produktów energetycznych i energii elektrycznej, a także kilku nowych rozporządzeń.

Pakiet „fit for 55”, obejmujący kilkanaście projektów rozporządzeń i znowelizowanych dyrektyw, został przedstawiony przez Komisję Europejską 14 lipca 2021 r. Proponowane zmiany mają zapewnić realizację do 2030 r. nowego, zwiększonego do 55%, celu redukcji emisji gazów cieplarnianych. Niewątpliwie, w istotny sposób wpłyną one również na transformację energetyczną w Polsce oraz uwarunkowania związane z rozwojem i stosowaniem technologii w budownictwie.

Wspomniany pakiet z założenia ma charakter kompleksowy i w taki również sposób został opracowany najnowszy poradnik POBE, oczywiście przy ukierunkowaniu na budownictwo. Można się z niego m.in. dowiedzieć, jakie będą nowe kryteria dla systemów ciepłowniczych, ogrzewniczych i chłodniczych, jakie technologie i paliwa będą promowane w najbliższych latach oraz jaką rolę przewidziano dla biomasy czy kogeneracji. Publikacja przybliża też nowe wymogi dotyczące działalności instytucji publicznych, m.in. w zakresie renowacji budynków, efektywności energetycznej czy ustalania kryteriów do zamówień publicznych. Przedstawia nowe obowiązki krajów członkowskich w odniesieniu do szkoleń i certyfikacji osób wykonujących zawody związane ze stosowaniem OZE i efektywnością energetyczną. I wreszcie: prezentuje propozycje zmian w opodatkowaniu paliw i energii oraz opłat za emisję, wskazując, w jaki sposób dodatkowe środki mogą być wydatkowane.

Nowe uregulowania tuż za progiem
Kolejnym krokiem w procedurze związanej z wdrożeniem projektów zmian zawartych w pakiecie „fit for 55” będzie wypracowanie stanowisk i propozycji poprawek przez Parlament Europejski oraz Radę Unii Europejskiej. Decydująca faza negocjacji pomiędzy unijnymi instytucjami przypadnie prawdopodobnie na lata 2022-2023, co oznacza, że najszybszym terminem wejścia w życie pakietu będzie 2023 r. To stosunkowo bliski termin. Dlatego – jak zauważa autor poradnika, Paweł Wróbel – już teraz warto zacząć wprowadzać w życie większość zmian, które dotyczą redukcji emisji, rozwijania efektywności energetycznej i OZE w sektorze budynków. Pozwoli to rozłożyć na dłuższy okres wysiłek transformacyjny niezbędny do osiągnięcia przez Polskę celów klimatyczno-energetycznych na 2030 r.
Poniżej, w zarysie, zasadnicze propozycje KE w odniesieniu do dyrektywy OZE (RED II) i dyrektywy o efektywności energetycznej (EED).

Zmiany w dyrektywie OZE (RED II)
Generalnie mają one na celu przyspieszenie tempa przechodzenia na OZE w sektorze ciepła i chłodu, ale – co ważne – w propozycji KE pojawiają się istotne ograniczenia możliwości spalania biomasy leśnej. Wskazuje się przy tym na konieczność zadbania o korzystne uwarunkowania dla rozwoju prosumentów, a także zwiększenia wsparcia dla instalatorów OZE.
W nowelizacji dyrektywy proponuje się m.in.:

• zmiany dotychczasowych celów w zakresie OZE, w tym przede wszystkim – podwyższenie unijnego celu OZE do 2030 r. z 32% do 40% (rys. 2), ale też zwiększenie wymogów w odniesieniu do celu rocznego wzrostu OZE w chłodnictwie i ciepłownictwie (systemowym i indywidualnym) oraz udziału OZE i ciepła odpadowego w ciepłownictwie systemowym (lub chłodu w chłodnictwie); pojawia się również propozycja wprowadzenia niewiążącego celu osiągnięcia na poziomie UE co najmniej 49% OZE w sektorze budynkowym do 2030 r.;
• aktualizację metody obliczania udziału energii z OZE;
• nowe kryteria ograniczenia emisji gazów cieplarnianych dla paliw odnawialnych pochodzenia niebiologicznego (RFNBO) i paliw kopalnych z recyklingu;
• wprowadzenie zakazu od początku 2027 r. możliwości wsparcia produkcji energii elektrycznej z biomasy leśnej, przy czym krajowe programy wsparcia dla biomasy mają uwzględniać zasadę wykorzystania kaskadowego biomasy drzewnej – możliwość spalania biomasy ma być ostatnią możliwą opcją jej wykorzystania (rys. 3);
• wprowadzenie obowiązku uwzględnienia przez państwa członkowskie w krajowych regulacjach i systemach wsparcia środków na działania zwiększające wykorzystanie energii z OZE w budownictwie – przez samokonsumpcję, tworzenie wspólnot energii odnawialnej czy lokalne magazynowanie energii, w połączeniu z poprawą efektywności energetycznej w zakresie kogeneracji oraz realizację budynków pasywnych; krajowe przepisy nie mogą przy tym dyskryminować udziału małych lub mobilnych systemów magazynowania w rynku usług w zakresie elastyczności, bilansowania i magazynowania;
• wskazanie wymogów w zakresie kwalifikacji i certyfikacji instalatorów systemów grzewczych wykorzystujących OZE oraz zobowiązanie państw członkowskich UE do wprowadzenia działań wspierających uczestnictwo w programach szkoleniowych dla instalatorów.

Zmiany w dyrektywie o efektywności energetycznej (EED)
W zakresie efektywności energetycznej również pojawią się bardziej ambitne cele (rys. 4). Aby je osiągnąć, Komisja Europejska proponuje m.in. nową definicję efektywnych systemów ciepłowniczych i chłodniczych, stopniowo modyfikowaną w latach 2025-2050. Kryteria dla tych systemów będą zaostrzane, aż do zapewnienia całkowicie bezemisyjnych dostaw energii w 2050 r. W przypadku budowy lub istotnej renowacji lokalnych systemów ciepłowniczych, państwa muszą zapewnić, że systemy te będą spełniać wskazane kryteria, a ponadto dopilnować, aby w przypadku takich inwestycji:

• nie nastąpił wzrost wykorzystania paliw kopalnych innych niż gaz ziemny w istniejących źródłach ciepła;
• aby wszelkie nowe źródła ciepła w tym systemie nie wykorzystywały paliw kopalnych innych niż gaz ziemny.

Jednocześnie zwiększony zostanie roczny obowiązek oszczędności energii z 0,8% do 1,5% dla wszystkich państw członkowskich, przy czym podane są szczegółowe wymogi dotyczące łagodzenia ubóstwa energetycznego. Wymaga to m.in. wdrożenia przez państwa członkowskie odpowiednich działań wśród odbiorców wrażliwych czy dotkniętych ubóstwem energetycznym, na co państwa mogą wykorzystywać finansowanie publiczne, a także przychody z systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS). Warto podkreślić, że oszczędności energii wynikające z działań promujących produkty, sprzęt lub systemy transportowe wykorzystujące technologie bezpośredniego spalania paliw kopalnych (takie jak kotły gazowe) od 2024 r. nie będą się kwalifikować do realizacji wspomnianego obowiązku rocznej oszczędności energii. Znacząco wzmocniony będzie także obowiązek uwzględniania wymogów efektywności energetycznej w działalności instytucji publicznych.Przewiduje się m.in.:

• wprowadzenie celu dla wszystkich instytucji publicznych polegającego na zmniejszeniu końcowego zużycia energii o 1,7% rocznie w każdym państwie członkowskim, przy czym zlikwidowane będą rozwiązania alternatywne, które dotychczas umożliwiały osiągnięcie podobnych oszczędności energii za pomocą środków innych niż renowacje;
• rozszerzenie zakresu obowiązku renowacji na wszystkie organy publiczne, na wszystkich szczeblach administracji i we wszystkich sektorach działalności organów publicznych; chodzi przy tym o renowacje spełniające normę dla budynków o niemal zerowym zużyciu energii (NZEB);
• wprowadzenie zobowiązania, że przy zakupie produktów i usług w ramach zamówień publicznych, w tym przy zakupie lub wynajmie budynków, instytucje będą wybierać te produkty (nieruchomości), które należą do najwyższych klas efektywności energetycznej określonych w rozporządzeniu w sprawie etykietowania energetycznego.

W propozycji zmian do dyrektywy, podobnie jak w przypadku dyrektywy OZE, pojawia się wymóg dbałości przez państwa członkowskie UE o odpowiednie kwalifikacje zawodowe m.in. dostawców usług energetycznych, dostawców audytów energetycznych, zarządców energii, niezależnych ekspertów i instalatorów elementów budynków. Państwa mają zatem zapewnić odpowiedni poziom kompetencji w zawodach związanych z efektywnością energetyczną, by odpowiadały one potrzebom rynku. W ścisłej współpracy z partnerami społecznymi mają dopilnować, aby systemy certyfikacji lub kwalifikacji, w tym odpowiednie programy szkoleniowe, były dostępne dla wspomnianych zawodów.

Opracowanie redakcyjne na podstawie poradnika POBE „Pakiet „fit for 55” – najważniejsze zmiany dla sektora budownictwa”. Poradnik można bezpłatnie pobrać ze strony www.pobe.pl.