Choć od kilku lat obowiązuje w Polsce seria norm PN-EN 12566, które standaryzują wymagania w zakresie oceny właściwości użytkowych dla małych oczyszczalni ścieków, na rynku wciąż spotyka się wyroby niespełniające tych standardów. Warto zatem przypomnieć przepisy dotyczące badań i wprowadzania małych oczyszczalni do obrotu rynkowego.

Poszczególne części zharmonizowanej normy PN-EN 12566, które od kilku lat sukcesywnie były wprowadzane do zbioru polskich norm, nakładają na producentów i dystrybutorów małych oczyszczalni ścieków, jako wyrobów budowlanych, obowiązek badań typu przed wprowadzeniem ich do obrotu. Niestety, nie wszystkie wyroby wprowadzone do obrotu i określane jako prefabrykowane oczyszczalnie ścieków lub montowane na miejscu z elementów prefabrykowanych mają odpowiednie badania typu zgodnie z obowiązującymi normami. Poniższy tekst ma uporządkować dotychczasową wiedzę w zakresie przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu, definicji ścieków bytowo- gospodarczych, wstępnych badań typu dla osadników gnilnych i przydomowych oczyszczalni.

Wprowadzanie do obrotu małych oczyszczalni

Przepisami dotyczącymi wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych są:

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r., ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (DzU L 88 z 04.04.2011 r.);
• rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 574/2014 z dnia 21 lutego 2014 r., zmieniające załącznik III do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 205/2011 w odniesieniu do wzoru, który należy stosować przy sporządzaniu deklaracji właściwości użytkowych (DzU L 159 z 28.05.2014 r.);
• rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 568/2014 z dnia 18 lutego 2014 r., zmieniające załącznik V do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 dotyczący oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobów budowlanych (DzU L 157 z 25.05.2014 r.);
• ustawa o wyrobach budowlanych.

Postanowieniom rozporządzenia nr 305/2011 podlegają obowiązkowo wyroby budowlane objęte normami zharmonizowanymi lub wyroby, dla których wydane zostały europejskie oceny techniczne. Wówczas wyroby te mogą być wprowadzone do obrotu po wystawieniu deklaracji właściwości użytkowych i umieszczeniu na nich oznakowania CE.
Mając na uwadze art. 65 ust. 2 rozporządzenia nr 305/2011, za normy zharmonizowane należy obecnie uważać normy, które były ogłoszone jako zharmonizowane, a ich lista dostępna jest na stronie internetowej http://ec.europa.eu/enterprise/policies/ european-standards/harmonised-standards/ construction-products/index_en.htm.
Na mocy przepisów przejściowych, deklaracja właściwości użytkowych może być wystawiona na podstawie deklaracji zgodności wydanej przed 1 lipca 2013 r., jeżeli wyroby budowlane nie zostały wprowadzone do obrotu przed tą datą (stanowi o tym m.in. art. 66ust. 2 rozporządzenia).

Metody badań ścieków bytowo-gospodarczych

Ścieki bytowo-gospodarcze powstają z wód używanych do utrzymania higieny osobistej, przygotowywania posiłków, spłukiwania toalet oraz do celów gospodarczych. Z pewnym przybliżeniem można przyjąć, że ilość zanieczyszczeń przypadająca na jednego użytkownika w ciągu doby jest wartością stałą. Ścieki w stanie świeżym mają szarożółte zabarwienie, specyficzny zapach i zawierają substancje organiczne i nieorganiczne, jednakże rozpoznawanie każdego związku podczas badania skuteczności oczyszczania przydomowych oczyszczalni ścieków byłoby kłopotliwe i wymagałoby zwiększonych nakładów finansowych. Dlatego takie analizy wykonuje się za pomocą pośrednich metod określania ilości tlenu zużytego na procesy utleniania związków organicznych.

Wskaźniki oceny ścieków

Jednym z parametrów oceny jest wskaźnik chemicznego zapotrzebowania na tlen, tzw. ChZT, który mówi o całkowitej ilości substancji organicznych zawartych w ściekach. Wykonywanie oznaczeń ChZT pozwala na szybką kontrolę pracy oczyszczalni oraz umożliwia określenie ładunku związków organicznych odprowadzanych do gruntu lub zbiornika wodnego. Innym wskaźnikiem jest biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, tzw. BZT, które określa stężenie zanieczyszczeń organicznych zawartych w ściekach oraz umożliwia ocenę sprawności działania oczyszczalni. Oznaczenie BZT jest wypadkową procesów utleniania związków węglowych i azotowych, których okres stabilizacji trwa około 20 dób (BZT20), jednakże najszybciej proces przebiega w ciągu pięciu pierwszych dób, dlatego też jako wskaźnik powszechnie przyjmuje się oznaczenie BZT5 (pięciodniowe biochemiczne zapotrzebowanie na tlen).

Badania właściwości oczyszczalni

Badania właściwości użytkowych małych oczyszczalni ścieków i osadników gnilnych zostały objęte wymaganiami norm zharmonizowanych serii PN-EN 12566, przy czym badania dotyczą dwóch głównych grup wyrobów budowlanych:

• prefabrykowanych osadników gnilnych z wyposażeniem dodatkowym, stosowanych do częściowego oczyszczania ścieków bytowo- gospodarczych dla obliczeniowej liczby mieszkańców (OLM) do 50 – PN-EN 12566-1 [1]; osadniki są oznaczane według zalecanych pojemności nominalnych, począwszy od najmniejszej, wynoszącej 2 m3, ze wzrastającą nominalną pojemnością co 1 m3 między dwoma kolejnymi wyrobami z rodziny; a także osadników gnilnych budowanych na miejscu, łączonych z kilku pojedynczych zbiorników do wymaganej pojemności – PN-EN 12566-4 [3];
• małych (indywidualnych) oczyszczalni ścieków, których wszystkie prefabrykowane elementy są montowane fabrycznie lub na miejscu budowy przez jednego producenta oraz które są badane jako całość i umożliwiają oczyszczanie ścieków bytowo-gospodarczych do deklarowanej jakości zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 [5].

Do wymagań podanych w normach małym oczyszczalniom ścieków przyporządkowano właściwości użytkowe według wymagań podstawowych (Mandat 118 pkt. II A):

• 3. Higiena, zdrowie i środowisko – skuteczność oczyszczania, wydajność oczyszczania, wodoszczelność;
• 4. Bezpieczeństwo użytkowania – odporność na zgniatanie (w odniesieniu do sztywnych instalacji podziemnych); maksymalne odkształcenie pod obciążeniem (w odniesieniu do giętkich instalacji podziemnych).

Badanie właściwości objętych wymaganiem podstawowym jednego typu powinno być przeprowadzone przez to samo laboratorium notyfikowane.

Autor: Monika Lipska

O normach dla małych oczyszczalni ścieków, wstępnych badaniach typu dla osadników gnilnych i oczyszczalni prefabrykowanych oraz oznakowaniu i deklaracji producentów można przeczytać w dalszej części artykułu w numerze czwartym Polskiego Instalatora 4/2015 PI.