O co chodzi?
Zgodnie z defi nicją z Wikipedii wandalizm to umyślne niszczenie cudzego mienia, zwłaszcza publicznego, a sam termin etymologicznie wywodzi się od nazwy germańskiego plemienia – Wandalów, którym przypisywano barbarzyńskie zniszczenie zdobytego Rzymu (w rzeczywistości nie zniszczyli oni miasta, a dokonali grabieży).

No cóż – w naszym przypadku oczywiście chodzi głównie o umyślne niszczenie cudzego, publicznego mienia, a nie o niszczenie i grabienie miasta, aczkolwiek trudno odgonić skojarzenia związane także z dalszą częścią defi nicji, bo chociaż Warszawa to nie Rzym, to Germanie to wszak Niemcy, a pamiętamy, jak doświadczona została Warszawa przez ten właśnie naród. W tym artykule zajmę się jednak tylko zagadnieniami merytorycznymi, bez kontekstów historycznych. Antywandalowe wyposażenie sanitariatów – czym się charakteryzuje, jaką rolę spełnia oraz gdzie z zasady jest używane.

Skoro jednak o zachodnich sąsiadach wspomniałem, to tak się składa (o ironio!), że to właśnie oni mają opracowane dedykowane wytyczne dotyczące wyposażenia wandaloodpornego dla sanitariatów, które znaleźć można w następujących dokumentach VDI:

• VDI 6004: Ochrona wyposażenia technicznego budynków – przed wandalizmem i zniszczeniem,
• VDI 3818: Publiczne toalety i umywalnie,
• VDI 6000: Wyposażenie pomieszczeń sanitarnych.

Z uwagi na to, że w Polsce i w wielu innych krajach europejskich nie ma formalno-prawnych wytycznych w tym zakresie, to te dokumenty są często powoływane przy projektowaniu, doborze i wykonawstwie.

Kategorie produktów, konstrukcja i przeznaczenie
Wśród antywandalowego wyposażenie sanitariatów, w zależności od przeznaczenia, wyróżnić można kilka grup produktów, z czego główne grupy to:

• armatura, czyli wszelkiego rodzaju baterie, zawory i przyłącza, systemy spłukiwania,
• brodziki natryskowe i odpływy,
• umywalki, miski ustępowe i pisuary (toalety), bidety, zintegrowane moduły sanitarne,
• różnego rodzaju półki i przegrody, np. pisuarowe.

Jak można się domyślać, produkty typu antywandal z zasady charakteryzują się zwiększoną wytrzymałością mechaniczną i odpornością na uszkodzenia i demontaż. Osiąga się to zwykle przez:

• odpowiednią konstrukcję mechaniczną, w tym unikanie zbędnych powierzchni podatnych na dewastację – np. uchwytów armatury, mieszaczy dźwigniowych, elementów chwytnych do spłukiwania WC lub pisuaru; generalnie preferowane są rozwiązania bezuchwytowe/ bezdotykowe, sterowane automatycznie; unikanie połączeń śrubowych, a jeśli już takie są, to są wykonane z użyciem specjalnych śrub antykradzieżowych TORX,
• zastosowanie odpowiednich materiałów konstrukcyjnych, tj. materiałów o dużej wytrzymałości mechanicznej i odpornych na czynniki środowiskowe, jak np. stal nierdzewna, mosiądz, aluminium, czy (rzadko) tworzywa sztuczne wzmacniane włóknami. W starych i niemodernizowanych obiektach można jeszcze spotkać ceramikę,
• odpowiedni montaż, uniemożliwiający nieautoryzowaną ingerencję i demontaż, dostęp do dopływów i odpływów wody, np. instalacje podtynkowe.

Ciekawym zjawiskiem jest też to, że im lepiej wykonane produkty i im bardziej ekskluzywne, tym mniejsze jest ryzyko ich dewastacji. Ponadto także bardziej intuicyjne w obsłudze produkty są mniej narażone na niezamierzone uszkodzenia. Ten aspekt ma szczególne znaczenie w przypadku obsługi przez osoby starsze, nieprzyzwyczajone do nowoczesnej techniki sanitarnej, osoby z niepełnosprawnościami ruchowymi, czy dzieci.

Gdzie wyżej wymienione cechy są potrzebne i gdzie tego typu produkty znajdują zastosowanie? Generalnie wszędzie tam, gdzie przewidywany jest kontakt z dużą liczbą użytkowników i/lub duże jest ryzyko uszkodzeń, a więc w sanitariatach w miejscach takich jak:

• zakłady karne/penitencjarne, zakłady wychowawcze, komisariaty policji. areszty, koszary wojskowe itp.,
• lotniska,
• stacje kolejowe i metra, MOP-y (miejsca obsługi podróżujących) przy drogach szybkiego ruchu,
• środki transportu zbiorowego/publicznego (pociągi, samoloty, statki) itd.
• hale koncertowe i wystawiennicze,
• stadiony, hale sportowe, pływalnie, galerie handlowe,
• kluby i restauracje,
• teatry i sale koncertowe,
• szkoły, przedszkola, żłobki itp.,
• zakłady opieki zdrowotnej.

Ponadto w przypadku produktów dedykowanych do zakładów penitencjarnych ważnym wymogiem jest też to, aby konstrukcja nie posiadała przypadkowych wnęk i zakamarków, w których można by schować jakieś niedozwolone przedmioty.

Armatura
W zakresie armatury antywandalowej w ofercie rynkowej znaleźć można w zasadzie analogiczne urządzenia, jak w „zwykłych” seriach, np. baterie z wyłącznikami czasowymi i czujnikami zbliżeniowymi, baterie „eco” z perlatorami (napowietrzaczami), z mieszaczami, podtynkowe itd. Ogólnego podziału można dokonać podobnie jak tam, tj. na armaturę:

• umywalkową (kuchnia, łazienka),
• natryskową (wanny, kabiny prysznicowe),
• spłukująca do pisuarów i WC.

Dostępne są co prawda baterie ręczne, ale głównymi grupami produktów są (powinny być) baterie z zaworami czasowymi i uruchamianymi bezdotykowo, z czujnikiem zbliżeniowym elektronicznym (zasilanie zwykle 230V lub 9–12V). Na rysunkach 1–7 pokazałem przykłady tych produktów.

Systemy spłukiwania do pisuarów i WC
Podobnie jak w przypadku armatury do baterii, tak i tutaj dedykowanym rozwiązaniem są elementy działające automatycznie, zwykle z zaworami czasowymi, czujnikami piezoelektrycznymi (reagującymi na dotyk) lub elektronicznymi czujnikami zbliżeniowymi, zasilanymi sieciowo, lub bateryjnie. Na rysunkach 8–12 pokazałem przykłady tych produktów.

Umywalki
W grupie tych produktów znaleźć można umywalki stojące i wiszące, narożne i zwykłe, natynkowe i podtynkowe, jednostanowiskowe i wielostanowiskowe, a także multifunkcje, z automatycznym sterowaniem zintegrowaną baterią sanitarną, regulowanym czasem wypływu itd.. Przykłady takich produktów prezentują rysunki 13–17.

Toalety
W grupie tych produktów znaleźć można przede wszystkim różnego rodzaju miski ustępowe i pisuary. Przykłady takich produktów prezentują rysunki 18–23.

Zintegrowane moduły sanitarne
Tego typu produkty, nazywane też kącikami sanitarnymi, integrują w jednym urządzeniu kilka podstawowych wyrobów, najczęściej umywalkę i miskę ustępową, wraz z odpływami i urządzeniami pomocniczymi. Wykonane są zwykle z grubej blachy stalowej (nierdzewnej), ale mogą być również wykonane z tworzywa sztucznego, rzadziej z innych materiałów. Ceramika, powszechnie stosowana w „zwykłych”, wyrobach nie jest tutaj stosowana, gdyż łatwo ją uszkodzić – jest krucha. Poza tym nie daje możliwości łatwego formowania takich gotowych modułów, z uwagi na skomplikowane kształty. Przykład takiego rozwiązania pokazano na rysunkach 24–26.