W artykule dokonałem przeglądu i analizy porównawczej kurków kulowych, pod kątem parametrów technicznych i cen katalogowych. Na warsztat wziąłem liderów rynku polskiego i wybrane, najbardziej popularne modele, z głównych serii produktowych.

Geneza
Żyjemy w czasach, w których wybór produktów do instalacji HVAC może przyprawić o zawrót głowy. Mnogość firm, serii (czy – jak to nakazuje mówić nowomowa marketingowo-korporacyjna – rodzin) i modeli jest tak duża, że nawet doświadczeni projektanci i instalatorzy mają problem z wyborem. Chociaż ci ostatni akurat mają mniejszy problem, bo firmy zwykle skutecznie rozwiązują te dylematy, „zachęcając” do wyboru swoich produktów odpowiednimi prezentami, sponsorowanymi wycieczkami do egzotycznych krajów (trzeba mieć mocną głowę…), itp.. Zawsze jednak na końcu zostają co najmniej dwie opcje, z których trzeba finalnie wybrać produkt.

Czynnikami decydującymi są oczywiście parametry wyrobu i jego jakość, historia i renoma producenta, postrzeganie w oczach klienta, tak? Niezupełnie. W Polsce najczęściej czynnikiem decydującym jest cena, aczkolwiek należy przy tym zawsze mieć z tyłu głowy powiedzenie – jeśli coś jest tanie, to jest drogie (bo później i tak trzeba dodatkowo kupić coś lepszego). W tym artykule nie będę jednak roztrząsał tego tematu, a skupię się na przeglądzie aktualnej oferty rynkowej kurków. Naturalnie w zestawieniu nie znajdą się wszyscy dostawcy i wszystkie serie oraz modele, bo opracowanie takie zawierałoby tysiące indeksów i byłoby znacznie większe, niż ramy objętościowe całego czasopisma. Zaprezentuję wiodących graczy rynkowych z punktu widzenia udziału w rynku i popularności wśród instalatorów, wybierając takie wyroby, które można ze sobą bezpośrednio (lub przynajmniej sensownie) porównać. Ponadto analiza skupia się na seriach dostępnych katalogowo dla klienta indywidulanego, a nie bierze pod uwagę tzw. marek własnych. Marki własne (prawie) każdy dostawca ma w swojej ofercie i często są one po prostu regularnymi seriami, dostępnymi katalogowo dla klienta indywidulanego, tyle, że brandowanymi marką firmy, która jest ich odbiorcą i która wprowadza je pod swoją marką na rynek. Nieopatrznie można nawet przypadkiem „nadziać” się na dylemat, czy wybrać produkty firmy X czy może produkty firmy Y, podczas, gdy w istocie są to te same produkty i od tego samego (faktycznego) producenta… Ale takie rozważania odłóżmy na bok.

Przegląd ten w założeniu ma być okresowo aktualizowany, aby osobom zainteresowanym dostarczyć bieżących informacji.

Wybór dostawców
Produkty wybrane do zestawienia pochodzą od następujących dostawców (kolejność alfabetyczna):

• Arco (firma Valvulas Arco Sp. z o.o.)
• Ferro (firma Ferro S.A.)
• KFA Armatura (firma Armatura Kraków S.A.)
• Perfexim (firma Perfexim Sp. z o.o.)
• Valvex (firma Valvex S.A.)

Produkty
Zwykle w każdej serii kurków kulowych u danego producenta jest nawet kilkadziesiąt modeli, a samych serii nawet kilka. Z tych kilkudziesięciu tylko część jest „chodliwa” – maksymalnie kilka, kilkanaście sztuk. Niniejsze porównanie jest więc zawężone do kurków wybranych zgodnie z poniższymi, głównymi kryteriami:

• Nieprzeznaczone do przesyłania gazu (innego, niż powietrze) i montażu w instalacji gazowych;
• Z obustronnymi przyłączami gwintowanymi (kurki przelotowe, tj. nie np. czerpalne, spustowe, itp.);
• Nie dedykowanego przeznaczenia (tj. nie np. do rozdzielaczy, ciepłomierzy, pomp, itp.);
• Nie kątowe (tj. nie do podłączania przyrządów sanitarnych typu baterie, bidety, pralki, zmywarki, itp.);
• Jednodrogowe;
• Niewykonane (korpusy) z tworzywa sztucznego.

I chociaż te warunki są potrzebne, aby sensownie ograniczyć ilość zaworów do porównania, to filtrem, który i tak automatycznie to robi, jest to, jak dany produkt rotuje, czyli to, jak popularny jest na rynku i jak dużo się go sprzedaje w odniesieniu do innych produktów. W dalszej części, w której dokonałem zestawienia cen katalogowych, porównywane indeksy zebrałem właśnie także z uwagi na to kryterium i w ten sposób ograniczyłem ich liczbę.

Porównanie skupia się na podstawowych i istotnych z praktycznego punktu widzenia parametrach użytkowych oraz na cenach katalogowych. Nie wchodzi w szczegóły konstrukcyjne, użyte materiały, itp. Zaznaczyć przy tym trzeba, iż parametry takie, jak ciśnienie nominalne/maksymalne (PN) oraz minimalna i maksymalna temperatura pracy (T_min/T_max) dotyczą w tym zestawieniu wartości skrajnych (mówiąc prościej – najlepszych) w danej serii – zwykle nie wszystkie w niej modele mogą pracować z maksymalną podaną wartością ciśnienia i skrajnymi podanymi wartościami temperatury. Z reguły im większy zawór, tym większe ma ograniczenia i charakteryzuje się słabszymi parametrami, co można zauważyć zwłaszcza przy średnicach od DN25 (i do takiej dymensji zawężone jest tabelaryczne porównanie cenowe, zamieszczone na końcu artykułu, co wynika z przytoczonych wcześniej założeń analizy) wzwyż i od DN50 wzwyż. Ponadto niektórzy producenci przeprowadzają badania certyfikacyjne np. na pracę z wodnym roztworem glikolu/w ujemnych temperaturach i tym samym dopuszczają do takiego użycia tylko część indeksów w danej serii – kilka najbardziej popularnych rynkowo. Analogicznie – jeśli producent podaje, że np. dana seria kurków ma tzw. pełny przelot, to zdarza się, że dotyczy to tylko części indeksów (zwykle mniejsze DN-y), a pozostałe indeksy mają przelot zredukowany. Szczegółów należy szukać w danych katalogowych producentów i/lub w ich deklaracjach produktowych [6–9].

W oparciu o pokazane dalej zestawienie cenowe i w oparciu o tabele zawierające dane i parametry techniczne można dokonać szybkiego wyboru produktu. Jeśli chodzi o same parametry to trzeba jednak mieć na uwadze, że nie wszyscy producenci na rynku podają je w ten sam sposób i w oparciu o te same kryteria. Jak wytłumaczyłem w serii artykułów z cyklu dotyczącego wprowadzania i udostępniania tego typu wyrobów na rynku polskim [6–9], niektórzy producenci przechodzą określone badania certyfikacyjne, między innymi na zgodność z określonymi normami europejskimi oraz polskimi i deklarują te parametry w tzw. krajowych deklaracjach właściwości użytkowych (KDWU), w oparciu o wymagania tych procedur certyfikacyjnych i norm, co formalnie potwierdza autentyczność podawanych danych liczbowych. Niektórzy producenci tego typu procedur i badań nie przechodzą, albo wykonują je w oparciu o inne przepisy (lokalne, w danym kraju, innym, niż Polska) i nie wystawiają KDWU. W związku z tym nawet występowanie w katalogu technicznym takiej samej wartości danego parametru, jak dla produktu innego producenta, a który to producent wykonał badania według przepisów obowiązujących w innym kraju, wcale nie musi oznaczać tych samych parametrów nominalnych i/lub maksymalnych. Jeśli chodzi o dostawców polskich (abstrahuję w tym momencie od faktycznego miejsca produkcji gotowego wyrobu, lub miejsca produkcji części składowych) i o wyroby wprowadzone oryginalnie na rynku polskim to procedury te są zbieżne i parametry można bezpośrednio porównywać ze sobą, bo podlegają tym samym procedurom dopuszczeniowym do obrotu. Wówczas należy ich szukać we wspomnianych deklaracjach. Ponadto – jak to okazjonalnie ma miejsce w przypadku niektórych wyrobów u niektórych dostawców – jeśli producent podaje w katalogu/broszurach technicznych jakieś wartości parametrów technicznych lub definiuje docelowe zastosowanie wyrobu, albo medium robocze, a w KDWU informacje te są inne, albo nie występują wcale, to zapisy z katalogu/ broszury technicznej należy traktować jako nieistniejące, gdyż to wspomniana deklaracja jest prawnie obowiązującym dokumentem, w którym producent musi zdefiniować faktyczne, (w tym przypadku) zweryfikowane przez niezależne jednostki badawcze, właściwości użytkowe wyrobu. Oczywiście mowa tu głównie o praktyce podawania informacji „na wyrost”, ale w niektórych przypadkach zdarza się, że jest na odwrót i producent działa na swoją niekorzyść, gdyż w dokumencie odniesienia wymienionym w KDWU (wspomniana dalej tzw. Krajowa Ocena Techniczna, w skrócie – KOT) jest np. podane, iż zawór może pracować z wodnym roztworem glikolu i został na taką sytuację przebadany, a w KDWU takiej informacji brak.

Dane zebrane w tabelach pochodzą z katalogów technicznych dostawców. Dodatkowo zostały one zweryfikowane z danymi zawartymi w KDWU i w niektórych przypadkach są w tym zakresie pewne odstępstwa, opisane wyżej i dodane w tabelach. Ponadto należy zwrócić uwagę na dane przytaczane w KDWU od strony formalno- -prawnej. Jak opisałem w cyklu artykułów [6–9], zgodnie z aktualnymi przepisami prawa, dokumentem odniesienia dla nowych produktów, powoływanym w KDWU, nie może być tzw. Aprobata Techniczna, gdyż dokument ten został kilka lat temu, po zmianach prawnych w tym zakresie, zastąpiony KOT, a daty ważności wydanych przed tymi zmianami Aprobat Technicznych już wygasły. Z formalno-prawnego punktu widzenia KDWU, która powołuje taki dokument, jest nieważna, nieważne są więc też podane tam parametry. Zdarza się również, że w KDWU powołana jest nie KOT, ani nie Aprobata Techniczna, a norma produktowa. Ponownie – zgodnie z prawem [6–9] norma produktowa może być powołana, jeśli deklarowane przed producenta parametry wyrobu nie wykraczają poza zakres zapisów i wskazanych wartości parametrów normy przywołanej w tym zakresie (mówiąc w uproszczeniu). W przypadku wszystkich omawianych tutaj produktów ich parametry wykraczają poza zakres normy produktowej i w związku z tym nie może być ona powołana jako dokument odniesienia, a musi być powołana KOT. Kolejną rzeczą, jaką można spotkać w KDWU jest wskazanie systemu oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych o numerze 4. Jak wytłumaczyłem w cyklu artykułów [6–9], powoływanie tego numeru systemu jest niewłaściwe od strony formalno-prawnej, jeśli producent deklaruje w KDWU zamierzone zastosowanie wyrobu do instalacji ogrzewczych. W tym przypadku musi być powołany system numer 3. Jest to o tyle istotne, że w systemie oceny numer 4 producent obecnie nie musi wykonywać badań produktu w niezależnych jednostkach badawczych/certyfikujących i deklarowane parametry nie są formalnie zweryfikowane. Jeśli badania takie zostały wykonane, to w KDWU, oprócz numeru systemu 3, podana jest dodatkowo m.in. nazwa jednostki badawczej, która tej weryfikacji dokonała. Jeśli jest inaczej, to takiej informacji nie ma. Rzeczą, z którą również można się jeszcze spotkać, aczkolwiek rzadko, jest wystawianie przez producenta nie KDWU, a tzw. deklaracji zgodności (DZ), który to dokument obowiązywał przed zmianami prawnymi, o których wspomniałem wcześniej, a dotyczącymi deklarowanego systemu oceny zgodności, powoływanych dokumentów odniesienia, czy jednostek badających wyroby. Taki dokument może mieć zastosowanie np. wtedy, gdy dostawca już nie produkuje danego wyrobu, ale cały czas posiada jego stany magazynowe i oferuje go na rynku. Ten wyrób był wprowadzony zgodnie ze „starymi” zasadami i w tym przypadku producent może posługiwać się takim dokumentem. Podobnież – może wówczas podawać w nim numer systemu oceny zgodności zgodnie z ówczesnymi przepisami, tj. np. 4, a nie 3.

Jeśli chodzi o atesty higieniczne to w tabelach zebrano informacje o aktualnych dokumentach, wraz z datą ważności. Jeśli zdarzy się, że producent deklaruje swoje wyroby (w katalogu technicznym, w KDWU) do stosowania w instalacjach wody pitnej, ale po zweryfikowaniu okazuje się, że wymagany w tym przypadku atest higieniczny jest już dokumentem wygasłym (formalnie stracił ważność) [10], a nowego atestu brak, to produkty takie nie mają formalnego dopuszczenia do stosowania w instalacjach wody pitnej. W tym przypadku również należy weryfikować informacje na bieżąco. Zgodnie z prawem atesty wydawane w Polsce przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH), mają 3 lata ważności.

Co warte zaznaczenia, wszyscy przytoczeni w tym porównaniu producenci dysponują aktualnymi dokumentami dopuszczeniowymi i certyfikatami, a w przypadku wątpliwości (np. jeśli czytelnik próbowałbym szukać ich samodzielnie na stronach internetowych i nie mógł ich znaleźć) wyjaśnienia podane są w tabelach dotyczących parametrów technicznych.

Jeśli zaś chodzi o ceny, to są to ceny netto producentów. Z reguły (aczkolwiek nie zawsze) w katalogach i w cennikach nie są podawane ceny brutto tylko właśnie ceny netto, pomimo tego, że katalogi są adresowane do klientów końcowych, którzy kupują z podatkiem VAT, czyli w cenach brutto. Wynika to stąd, że same ceny w takich katalogach są najczęściej adresowane już nie do klientów końcowych, ale do klientów bezpośrednich, a tymi są hurtownie instalacyjne, grupy zakupowe, markety DIY itd. Trzeba bowiem mieć świadomość, że nie wszyscy dostawcy (a zasadniczo to niewielu z nich patrząc w kontekście wszystkich dostawców operujących na rynku) posiadają swoje sklepy – czy to stacjonarne, czy internetowe – i nie sprzedają swoich wyrobów w detalu, klientom indywidualnym, czyli w cenach brutto, w relacji b2c. Większość dostarcza produkty właśnie do swoich klientów bezpośrednich, czyli w cenach netto, w relacji b2b (oczywiście w cenach znacznie niższych, niż ceny katalogowe, bo uwzględniających tzw. rabaty podstawowe, bonusy posprzedażowe, skonta itd., ale to temat na zupełnie inny artykuł). Tak więc dodatkowo ceny katalogowe, nawet przeliczone na wartości brutto, mogą nie być cenami, w jakich można je faktycznie kupić na rynku od pośredników, abstrahując od tego, że ceny rynkowe z naturalnych względów mogą także być różne w różnych punktach handlowych, różnych regionach, itd.

Wykazy produktów i ich ceny zaczerpnięte są z katalogów i cenników dostawców i są aktualne na moment przygotowywania artykułu – połowa listopada 2024.

Arco
Arco to dostawca specjalizujący się w armaturze instalacyjnej, w tym w kurkach kulowych. Jest to dostawca hiszpański (w Polsce posiada lokalną filię) z historią sięgającą roku 1973. Jest to też o tyle ciekawy dostawca, że jako jeden z nielicznych operujących i liczących się na polskim rynku jest faktycznym producentem, dodatkowo producentem europejskim. W Polsce, co nie jest tajemnicą (ani też żadną wielką ujmą, gdy zna się realia rynkowe, co opisałem w artykule [11]), większość dostawców z tego segmentu kupuje gotowe produkty od chińskich producentów, z uwagi na presję cenową rynku polskiego. Kolejnym ciekawym aspektem jest to, że Arco, jako dostawca, który produkuje i wprowadza na rynek swoje wyroby w innym państwie członkowskim UE (Hiszpania), nie ma obowiązku wykonywania badań certyfikacyjnych w Polsce i wystawiania krajowych deklaracji właściwości użytkowych, gdyż obowiązuje w tym przypadku tzw. zasada wzajemnego uznawania. W tym przypadku wystarczy, aby wyroby spełniały wymagania prawne kraju, w którym zostały pierwotnie wprowadzone na rynek (patrz artykuły [6–9]). Pomimo tego firma legitymuje się kompletem krajowych (polskich) dokumentów, co też nie jest powszechnie spotykane wśród innych europejskich producentów operujących na polskim rynku.

W ofercie firmy znajdziemy obecnie cztery główne serie kurków kulowych – Sena/VA30, Turia 3000/VA40, Tajo 2000/VA50 i Tajo 2000 Solar. Różnią się one parametrami i deklarowanym przeznaczeniem, zgodnie z tabelą 1 [1].

Ferro
Ferro to dostawca, który bardzo mocno rozwinął się w segmencie HVAC od czasów swojego debiutu w roku 1992. W ofercie Ferro znajdziemy obecnie pięć głównych serii kurków kulowych – Standard, Normal, Herkules, F-Comfort, F-Power. Trzy pierwsze serie to produkty już dość leciwe, dwie ostatnie serie to relatywnie nowe wdrożenia. Różnią się one parametrami i deklarowanym przeznaczeniem, zgodnie z tabelą 2 [2].

KFA Armatura
KFA Armatura, pionier i weteran polskiego rynku armaturowo-sanitarnego, z historią sięgającą roku 1922, przez ostatnie lata przeszedł szereg zmian w zakresie produkcji i szerokości asortymentu i ma obecnie w ofercie jedną serię kurków kulowych – Glik. Parametry i deklarowane przeznaczenie podano w tabeli 3 [3].

Perfexim
Perfexim to dostawca z tradycją sięgającą roku 1990, który swoją działalność rozpoczynał od importu właśnie kurków kulowych i m.in. w tym segmencie stał się dobrze rozpoznawalną marką. Dostawca ma obecnie w ofercie cztery główne serie kurków kulowych – Huzar, Perfekt System, Kros i 1040/1041. Parametry i deklarowane przeznaczenie podano w tabeli 4 [4].

Valvex
Historia zakładu produkcyjnego pod obecną marką Valvex sięga roku 1970, kiedy placówka ta zaczęła powstawać jako jeden z zakładów produkcyjnych obecnej firmy Armatura Kraków S.A. (firma ta nosiła wtedy nazwę Krakowskie Zakłady Armatur), po adaptacji istniejących tam wówczas hal magazynowych firmy Technomag. W roku 1989 zakład ten stał się samodzielnym przedsiębiorstwem, a w roku 1994 przyjął nazwę Valvex. Dostawca wyspecjalizował się w produkcji m.in. kurków kulowych, zdobywając tutaj bardzo silną pozycję na polskim rynku. Obecnie dostawca ma w ofercie trzy główne serie – Oro, Tryton i Onyx. Parametry i deklarowane przeznaczenie podano w tabeli 5 [5].

Benchmark
Najbardziej intersujące z punktu widzenia klienta (zarówno klienta końcowego, jak i klienta indywidualnego, dewelopera, instalatora) jest porównanie cenowe. W poniższym zestawieniu zebrałem zawory ze wszystkich wymienionych wcześniej serii i wszystkich podanych tam producentów. Liczbę zaworów zawęziłem do rozmiarów DN15, DN20 i DN25 (1/2’’. 3/4’’, 1’’) z uwagi na popularność/ częstość stosowania w praktyce. Łącznie jest to ponad 250 indeksów. Wyboru dokonałem wśród następujących typów:

• GW-GW: gwint wewnętrzny-gwint wewnętrzny, tj. nakrętno-nakrętny, w angielskiej nomenklaturze F-F,
• GW-GZ: gwint wewnętrzny-gwint zewnętrzny, tj. nakrętno-wkrętny, w angielskiej nomenklaturze F-M,
• GZ-GZ: gwint zewnętrzny-gwint zewnętrzny, tj. wkrętno-wkrętny, w angielskiej nomenklaturze M-M,
• D – dźwignia (typ uchwytu),
• M – motylek (typ uchwytu),
• Ś – (pół)śrubunek.

Jeśli w danej serii nie ma danego typu, albo danego rozmiaru DN, to brak jest danego pola w tabeli (nie pozostawiałem pustych pól). W przypadku zaś braku dostępności danego modelu (model wycofany i bez stanów magazynowych), w polu ceny podano dodatkowo informację „BRAK”. Aby nie było wątpliwości o jakie zawory chodzi, to na rysunku 1 pokazałem wszystkie te typy (niektóre w wersji z dźwignią, niektóre w wersji z motylkiem).

Co istotne w kontekście tabeli z zestawieniem cenowym – Ferro w swoim cenniku, dla niektórych indeksów, podaje trzy ceny, w zależności od konfekcjonowania wyrobu – „luzem”, w woreczku, bądź z przypiętą etykietą. W zestawieniu każdorazowo przytoczono cenę dla najtańszego dostępnego wariantu. Serie Standard i Normal z oferty tego dostawcy zostały w tym roku wycofane, ale produkty z tych serii są jeszcze dostępne do wyczerpania zapasów, dla wybranych indeksów (bez adnotacji „BRAK”).

Jak widać ceny dla tych samych typów zaworów i tych samych średnic nominalnych mogą się znacząco różnić. Aby można było dokonać sensownego porównania należy wybierać do niego zawory o możliwie najbardziej zbliżonych deklarowanych ciśnieniach i temperaturach pracy. W tabeli 7 porównawczo zebrano te dane dla wszystkich omawianych serii zaworów.

Wielcy nieobecni
W zestawieniu nie znalazły się firmy i marki, które są w Polsce dobrze znane instalatorom i projektantom, np. IMI TA (grupa IMI Hydronic, niedawno przebrandowana na IMI), Honeywell, Danfoss, czy Herz. Wielcy nieobecni, bo raz, że właśnie tych firm nie ma, a dwa, że są to firmy znane, duże, o dużej skali produkcji i dużym, międzynarodowym zasięgu. I chociaż znane są fachowcom, to raczej z innych produktów, a nie z kurków kulowych. Te wyroby również w ofercie mają, ale ich ceny są niekonkurencyjne oraz ich sprzedaż jest relatywnie niewielka. Z tego powodu nie znalazły się w tym zestawieniu.

Materiały źródłowe:
[1] Materiały katalogowe i prasowe firmy Valvulas Arco Sp. z o.o.
[2] Materiały katalogowe i prasowe firmy Ferro S.A.
[3] Materiały katalogowe i prasowe firmy Armatura Kraków S.A.
[4] Materiały katalogowe i prasowe firmy Perfexim Sp. z o.o.
[5] Materiały katalogowe i prasowe firmy Valvex S.A.
[6] Muniak D.: Jakie ten wyrób ma parametry? Wprowadzanie i udostępnianie na rynku wyrobów budowlanych z segmentu HVAC. Ogólny zarys stanu prawnego, Polski Instalator, 1–2/2022 (300), str.: 30–32, wersja on-line: https://www.polskiinstalator.com.pl/artykuly/prawo-ifinanse/ 3041-jakie-ten-wyr%C3%B3b-ma-parametry-%E2%80%93- wprowadzanie-i-udost%C4%99pnianie-na-rynku-wyrob%C3%B3wbudowlanych- z-segmentu-hvac-og%C3%B3lny-zarys-stanu -prawnego
[7] Muniak D.: Jakie ten wyrób ma parametry? Wprowadzanie i udostępnianie na rynku wyrobów budowlanych z segmentu HVAC. System europejski, Polski Instalator, 3/2022 (301), str.: 36–40, wersja on-line: https://www.polskiinstalator.com.pl/artykuly/prawo-i-finanse/ 3057-jakie-ten-wyr%C3%B3b-ma-parametry-%E2%80%92- wprowadzanie-i-udost%C4%99pnianie-na-rynku-wyrob%C3%B3wbudowlanych- z-segmentu-hvac-system-europejski
[8] Muniak D.: Jakie ten wyrób ma parametry? Wprowadzanie i udostępnianie na rynku wyrobów budowlanych z segmentu HVAC. System krajowy, Polski Instalator, 4–5/2022 (302), str.: 32–36, wersja on-line: https:// www.polskiinstalator.com.pl/artykuly/prawo-i-finanse/3077- wprowadzanie-i-udost%C4%99pnianie-na-rynku-wyrob%C3%B3wbudowlanych- z-segmentu-hvac-system-krajowy
[9] Muniak D.: Jakie ten wyrób ma parametry? Wprowadzanie i udostępnianie na rynku wyrobów budowlanych z segmentu HVAC. Zasady wzajemnego uznawania, ścieżki alternatywne, organy kontrolne, kary, Polski Instalator, 6/2022 (303), str.: 32–36, wersja on-line: https:// www.polskiinstalator.com.pl/artykuly/prawo-i-finanse/3093-wprowadzanie- i-udost%C4%99pnianie-na-rynku-wyrob%C3%B3wbudowlanych- z-segmentu-hvac-zasady-wzajemnego-uznawania,- %C5%9Bcie%C5%BCki-alternatywne,-organy-kontrolne,-kary
[10] Muniak D.: Wymagania higieniczne dla urządzeń HVAC – przepisy i normy, Polski Instalator, 4–5/2021 (294), str.: 16–20, wersja on-line: https:// www.polskiinstalator.com.pl/artykuly/instalacje-sanitarne/3023- wymagania-higieniczne-dla-urz%C4%85dze%C5%84-hvac
[11] Muniak D.: Europejska jakość i chiński mit – a może na odwrót? Polski Instalator, 6/2024 (319), str.: 27–31, wersja on-line: https://www. polskiinstalator.com.pl/artykuly/prawo-i-finanse/3343-europejska- -jako%C5%9B%C4%87-i-chi%C5%84ski-mit-%E2%80%93-a-mo- %C5%BCe-na-odwr%C3%B3t