Drukuj
Nadrzędna kategoria: Artykuły tematyczne

paragraph-1005411 640Kiedy możliwość polubownego wyegzekwowania należności okaże się nieskuteczna, pozostaje skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego. W zależności od tego, jakimi dowodami potwierdzającymi wierzytelność dysponujemy i jaka jest wartość roszczenia, sprawę możemy skierować do postępowania zwykłego, nakazowego, upominawczego lub uproszczonego.

Postępowanie nakazowe

To najbardziej rygorystyczne i sformalizowane postępowanie sądowe, pozwalające na dochodzenie roszczeń pieniężnych lub świadczenia innych rzeczy zamiennych. Opiera się na założeniu, że podstawa faktyczna roszczenia została już udowodniona za pomocą dołączonych do pozwu dokumentów, które nie budzą wątpliwości. Dokumentami, na postawie których można żądać wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym są:

Sąd wydaje również nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla, czeku, warrantu lub rewersu należycie wypełnionego, których prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości.

Kierując pozew o zapłatę, należy w nim wyraźnie sformułować wniosek o wydanie przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym oraz załączyć dokumenty, w oparciu o które sformułowane zostało żądanie wydania nakazu zapłaty.

Etapy postępowania

Postępowanie nakazowe w pierwszej fazie odbywa się z wyłączeniem jawności, na posiedzeniu (posiedzenie niejawne, a nie rozprawa), bez udziału powoda oraz pozwanego, który aż do momentu doręczenia mu wydanego przeciwko niemu nakazu najczęściej nie wie, że toczy się przeciwko niemu postępowanie sądowe. Sąd na tym etapie bada, czy istnieją podstawy do wydania nakazu zapłaty, a więc:

Gdy zabraknie którejś z tych przesłanek, sąd odmówi wydania nakazu zapłaty i skieruje sprawę do postępowania zwykłego, wyznaczając rozprawę. Nie wyda nakazu zapłaty także wtedy, gdy:

Wydając nakaz zapłaty, sąd natomiast orzeka, że pozwany w ciągu 14 dni od dnia doręczenia nakazu (wraz z odpisem pozwu) ma zapłacić powodowi oznaczoną w nakazie kwotę wraz z kosztami postępowania albo w tym terminie wnieść zarzuty. Pismo zawierające zarzuty ozwany ma obowiązek wnieść do sądu, który wydał nakaz zapłaty. Powinien w nim wskazać w pierwszej kolejności, czy zaskarża nakaz w całości, czy w części, przedstawić zarzuty, okoliczności faktyczne sprawy oraz dowody na ich poparcie. Prawidłowe wniesienie zarzutów rozpoczyna drugi etap postępowania – postępowanie zwykłe toczące się z pewnymi ograniczeniami dla stron, których celem jest przyspieszenie postępowania i sprawne wydanie rozstrzygnięcia o dalszych losach wydanego w sprawie nakazu zapłaty, który nadal ma moc prawną.

Nakaz zapłaty – tytuł zabezpieczenia

Wyjątkowy charakter nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym przejawia się w tym, że od chwili wydania stanowi on tytuł zabezpieczenia. Tytuł ten jest wykonalny bez konieczności nadawania mu klauzuli wykonalności. Nakaz zapłaty jest zrównany pod względem mocy zabezpieczenia z postanowieniem o zabezpieczeniu wydanym w postępowaniu zabezpieczającym (opisanym w PI 7/2015). Nakaz zapłaty jest również natychmiast wykonalny – istnieje bowiem możliwość jego wykonania przed jego uprawomocnieniem się. Wyjątkiem są nakazy zapłaty wydane na podstawie papierów wartościowych (weksla, czeku, warrantu i rewersu), gdzie nakaz jest wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia, czyli 14 dni od prawidłowego doręczenia nakazu pozwanemu.

Natychmiastowa wykonalność orzeczenia, wynikająca z mocy prawa, jest bardzo niebezpieczna dla pozwanego i może prowadzić do dużych komplikacji, jeżeli orzeczenie to zostanie wykonane, a następnie dojdzie w wyniku zaskarżenia do jego zmiany lub uchylenia. Wówczas powód musi zwrócić pozwanemu wszystko to, co uzyskał w następstwie wykonania nakazu.

Pozwany, aby jak najlepiej zabezpieczyć swoje interesy, powinien zatem przy wnoszeniu zarzutów od nakazu zapłaty wnioskować w swoim piśmie o wstrzymanie jego wykonalności. Po rozpoznaniu sprawy w trybie nakazowym sąd rozstrzyga o losach uprzednio wydanego nakazu zapłaty:

Różnice postępowania nakazowego w stosunku do postępowania zwykłego:
  • Po wniesieniu zarzutów powód nie może rozszerzyć dochodzonego roszczenia
  • Granice czasowe dla gromadzenia materiału dowodowego:
    – dla powoda jest to chwila wytoczenia powództwa – w pozwie powinien podać wszystkie okoliczności faktyczne dotyczące roszczenia oraz przedłożyć dowody na ich poparcie; dodatkowo ma 7 dni od dnia doręczenia mu pisma zawierającego zarzuty pozwanego na przedstawienie nowych okoliczności;
    – dla pozwanego jest to moment złożenia zarzutów od nakazu zapłaty
  • Sąd pomija niezgłoszone w zarzutach od nakazu zapłaty twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy. Sąd może uwzględnić wnioski zgłoszone przez pozwanego w dalszym toku postępowania, jeżeli występują inne wyjątkowe okoliczności, np. strona nie mogła powołać ich wcześniej, bowiem zaginął dokument
  • Niedopuszczalne jest zgłoszenie powództwa wzajemnego, zaś do potrącenia mogą być przedstawione tylko wierzytelności udowodnione dokumentami, które mogą być podstawą nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym.

Postępowanie upominawcze

W zasadzie jest bardzo podobne do postępowania nakazowego. W obu tych postępowaniach sąd o roszczeniu powoda rozstrzyga przez wydanie nakazu zapłaty w sprawie, a postępowanie podzielone jest na dwie fazy. Podczas pierwszej, bez udziału stron, wydanie nakazu odbywa się na posiedzeniu niejawnym. Pozwany dowiaduje się o toczącym się przeciwko niemu postępowaniu o zapłatę z chwilą doręczenia mu nakazu zapłaty. Od rozstrzygnięcia może się odwołać, wnosząc sprzeciw do sądu. I na tym podobieństwa się kończą. Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym nie jest tak silną bronią w rękach powoda jak nakaz z postępowania nakazowego.

Przesłanki do niewydania nakazu

Nakaz zapłaty wydaje sąd, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego. W odróżnieniu od postępowania nakazowego w postępowaniu upominawczym nie ma zamkniętego katalogu dowodów, w oparciu o które sąd wydaje nakaz zapłaty. Ważne jest, aby roszczenie nie budziło wątpliwości. Ustawodawca bowiem wskazał tylko przesłanki negatywne określające sytuacje, kiedy nakaz zapłaty nie może być wydany. Nie może być on zatem wydany, jeżeli według treści pozwu:

Sprzeciw i egzekwowanie roszczenia

Wydając nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym sąd zobowiązuje pozwanego, aby w terminie 14 dni od daty doręczenia nakazu (wraz z odpisem pozwu) zaspokoił roszczenie powoda w całości wraz z kosztami sądowymi albo wniósł sprzeciw. Wniesienie sprzeciwu w terminie powoduje, że wydany nakaz zapłaty traci moc, zaś sprawa zostaje ponownie rozpoznana w trybie zwykłym.

Prawidłowe wniesienie sprzeciwu powoduje, że postępowanie toczy się dalej tak, jakby nakaz zapłaty nie został nigdy wydany. Nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym nie jest bowiem tytułem zabezpieczającym, jak to miało miejsce w postępowaniu nakazowym. Dopiero prawomocne orzeczenie sądu zaopatrzone w klauzulę wykonalności upoważnia do egzekwowania roszczenia.

Sprzeciw od nakazu zapłaty nie podlega opłacie sądowej. W sprzeciwie pozwany, podobnie jak w postępowaniu nakazowym, powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości, czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz okoliczności faktyczne i dowody. Jednakże pozwany nie traci prawa powoływania w toku dalszego postępowania innych niż w sprzeciwie zarzutów i nowych okoliczności oraz dowodów. Utrata mocy nakazu zapłaty wraz z wniesieniem sprzeciwu oznacza, że w orzeczeniu kończącym sprawę sąd w ogóle nie odnosi się do nakazu zapłaty. Kończąc postępowanie, orzeka o uwzględnieniu roszczenia (zasądza od pozwanego na rzecz powoda określoną kwotę) lub oddala powództwo. Jeżeli pozwany nie wniesie w terminie sprzeciwu, nakaz zapłaty ma moc prawomocnego wyroku, a powodowi zwracane jest 3/4 części uiszczonej opłaty sądowej.

Postępowanie uproszczone

Służy rozpoznawaniu roszczeń drobnych, wynikających z umów, których wartość nie przekracza 10 000 zł. Można w nim dochodzić także roszczeń o zapłatę czynszu najmu lokali mieszkalnych i opłat obciążających najemcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej. Mając na uwadze, że postępowanie uproszczone rozpoznawane jest przez sądy rejonowe, wartość dochodzonego roszczenia z najmu nie może przekroczyć 75 000 zł.

W postępowaniu uproszczonym pozew, odpowiedź na pozew, sprzeciw od wyroku zaocznego i pismo zawierające wnioski dowodowe powinny być sporządzone na urzędowych formularzach. Wzory dokumentów dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości, na stronach sądów oraz w każdej siedzibie sądu.

Postępowanie uproszczone ma na celu usprawnienie i przyspieszenie postępowania, w którym roszczenie powoda jest stosunkowo niewielkie i nie wymaga dużego nakładu pracy przy udowodnieniu (wynika bowiem z umowy uprzednio zawartej przez strony). W związku z tym przepisy zostały tak sformułowane, aby realne było załatwienie sprawy na jednym (pierwszym) posiedzeniu sądu.

Zasady postępowania uproszczonego

Uproszczenie postępowania przejawia się w kilku podstawowych zasadach procesowych:

Uproszczenie przejawia się także w postępowaniu dowodowym prowadzonym przed sadem. Wyrazem tego jest możliwość dokonywania wezwań (zawiadomień) stron, świadków i innych osób w sposób, który sad uzna za najbardziej celowy i niezbędny do przyspieszenia sprawy, nawet z pominięciem przepisów ogólnych. Może to być zatem także wezwanie telefoniczne, telegraficzne czy za pośrednictwem poczty elektronicznej. W praktyce takie rozwiązania stosuje się jednak niezmiernie rzadko, bowiem do prawidłowego zastosowania uproszczonego wezwania na rozprawę musi być pewność, ze doszło ono do wiadomości adresata.

W postępowaniu uproszczonym nie można przeprowadzać dowodu z opinii biegłego. Jeżeli ścisłe udowodnienie zadania jest niemożliwe lub nader utrudnione, sad może zasądzić odpowiednia sumę według własnej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

Zasadzenie przez sad odpowiedniej sumy według własnej oceny w zasadzie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy po wyczerpaniu wszystkich dowodów dostępnych w postępowaniu uproszczonym i zaprezentowanych przez strony okaże się, ze ściśle udowodnienie wysokości zadania jest niemożliwe. Sad, który po rozważeniu wszystkich okoliczności podniesionych przez obie strony (np. złożonego powództwa wzajemnego, zarzutu potracenia) uzna, ze roszczenie powoda jest słuszne co do zasady, następnie w oparciu o zgromadzone dowody zasadzi najbardziej prawdopodobna w okolicznościach danej sprawy kwotę roszczenia. W celu uproszczenia postępowania odwoławczego, ustawodawca przewidział również kilka ułatwień dla stron:

Aby złożyć w/w wnioski strona musi być obecna podczas ogłoszenia wyroku. W postępowaniu uproszczonym istnieje również możliwość zrzeczenia się przez stronę prawa do wniesienia apelacji (strona, która zrzeka się prawa do apelacji, musi być obecna na posiedzeniu, na którym ogłoszono wyrok). Jeśli oświadczenie takie złożyły wszystkie uprawnione osoby,wyrok staje się prawomocny.

Tabela 1. Zestawienie podstawowych cech (różnic) postępowania nakazowego, upominawczego i uproszczonego
tabela prawo


Który rodzaj postępowania wybrać?

Jeśli przeanalizuje się omówione w tym artykule trzy szczególne postępowania sadowe w procedurze cywilnej, to można stwierdzić, ze zdecydowanie najbardziej korzystne dla osoby dochodzącej roszczeń jest postępowanie nakazowe i wydany w nim nakaz zapłaty. Przede wszystkim taki nakaz jest sam w sobie zabezpieczeniem natychmiast wykonalnym. Pozwany dowiaduje się o istnieniu nakazu później niż powód i znajduje się w znacznie gorszej sytuacji procesowej. Gdy pozwany podejmuje obronę, powód w tym czasie kieruje wniosek do komornika sądowego w celu wszczęcia postępowania zabezpieczającego. Jednakże, aby sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, wierzytelność musi być bezsporna i udokumentowana zgodnie z przepisami.
Natomiast w postępowaniu upominawczym możemy załatwić wszystkie te sprawy o zapłatę, które nie mogły trafić do postępowania nakazowego. W wielu przypadkach pozwany, uznając rację powoda, nie wnosi sprzeciwu do sądu, wówczas bez konieczności przeprowadzenia rozprawy powód dysponuje prawomocnym rozstrzygnięciem upoważniającym go do wszczęcia i prowadzenia egzekucji. Z kolei w postępowaniu uproszczonym uzyskać można orzeczenie w sprawie drobnej, nieskomplikowanej i udowodnionej istniejącą umową.
Możliwe jest połączenie postępowania upominawczego i uproszczonego. Zatem sąd może w sprawie roszczenia drobnego wydać nakaz zapłaty, od którego pozwany wnosi sprzeciw. Jeżeli nie doszło do połączenia tych dwóch trybów i sprawa jest rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym, sąd rozstrzyga o żądaniu powoda wyrokiem. Nie ma także przeszkód, aby połączyć postępowanie nakazowe i upominawcze, gdy powód dochodzi roszczenia wynikającego z umowy, a dodatkowo zabezpieczonego uznaniem długu, podpisaną fakturą czy wekslem. W istocie wszystko sprowadza się do dowodów.

Autor: Małgorzata Stępień