Drukuj
Nadrzędna kategoria: Artykuły tematyczne

stępnień2Każdy przedsiębiorca może spotkać się z opóźnieniem w płatnościach realizowanych przez swoich kontrahentów. Jak wówczas działać i jakie podjąć środki, ale przede wszystkim, czy można skutecznie zwalczyć opóźnienie w zapłacie za usługę? Ustawodawca daje nam instrument jakim jest ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych – jak ona działa i czy jest skuteczna?

Według badań ankietowych przeprowadzonych w październiku 2011 r. przez Ministerstwo Gospodarki (próba 287 przedsiębiorców) przeciętne opóźnienie w zapłacie należności przez kontrahentów będących przedsiębiorcami wynosiło 36,22 dni. Wśród najczęściej wymienianych przyczyn opóźnionych płatności znalazły się:

Z kolei, jako najważniejsze skutki opóźnionych  płatności na rzecz wierzycieli wskazywano:

Opóźnienia takie mają negatywny wpływ na płynność finansową, konkurencyjność i rentowność. Z ich powodu bowiem wierzyciele zmuszani są do sięgania po zewnętrzne źródła finansowania. (źródło: BIP Kancelarii Prezesa Rady Ministrów uzasadnienie do ustawy 10-69-12). Ustawa z 2013 r. zastąpiła starą ustawę o terminach zapłaty obowiązującą od roku 2003, a także wdrożyła do krajowego porządku prawnego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych. Podstawowym założeniem nowej ustawy i dyrektywy europejskiej jest zwalczanie opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, mające zapewnić właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego, wspierając tym samym konkurencyjność przedsiębiorstw, przede wszystkim małych i średnich firm. Poszukajmy  odpowiedzi na pytanie: kiedy ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych ma zastosowanie?

Czym jest transakcja handlowa?

Zgodnie z definicją ustawową, transakcja handlowa oznacza umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, zawartą w związku z wykonywaną działalnością. Stronami transakcji handlowej mogą być wyłącznie przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (PI 5/2016), w tym także:

Ustawa nie obejmuje transakcji dokonywanych z konsumentami – osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej. Nie ma również zastosowania do:

Ustawa ma zatem wyłącznie zastosowanie w transakcjach w biznesie (B2B) oraz w transakcjach z udziałem podmiotów publicznych (B2A).

Ustawowe terminy płatności

Ustawa określa szczególne uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika, którzy są stronami transakcji handlowej, w związku z terminami zapłaty w transakcjach handlowych. Przede wszystkim ustawa chroniąc wierzyciela ustala maksymalne terminy płatności za wykonane świadczenia – strony zawsze mogą wyznaczyć krótsze terminy. W zależności od tego, kto jest naszym kontrahentem możemy wskazać dwa zasadnicze terminy płatności:

Żądanie zapłaty odsetek

stępnień1Ze wskazaniem przez ustawodawcę maksymalnego terminu zapłaty związane jest bezpośrednio uprawnienie wierzyciela do żądania zapłaty odsetek. Możliwość naliczania odsetek w istocie powinna zmobilizować dłużnika do zapłaty należności jak najwcześniej, a tym samym zapobiec zatorom płatniczym. Instytucja odsetek za opóźnienie w kodeksie cywilnym jest bardzo prosta. Wierzyciel może domagać się odsetek, gdy, po pierwsze, spełnił swoje świadczenie (wykonał usługę, dostarczył towar), a po drugie – nie otrzymał należnej mu zapłaty w terminie. Przy tym może on żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.

Na podstawie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych jeszcze przed nadejściem terminu płatności za jego usługę (roszczenie o zapłatę nie jest jeszcze wymagalne), a także odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Wierzycielowi, w oparciu o omawianą ustawę, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki. Obwieszczeniem Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych (M.P. z 2017 r., poz. 10) ogłoszono, że wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, od 1 stycznia 2017 r. do 30 czerwca 2017 r., wynosi 9,50% w stosunku rocznym. Wierzyciel może dochodzić należnych mu odsetek bez uprzedniego wezwania dłużnika do ich zapłaty. Warunkiem żądania zapłaty odsetek jest spełnienie przez wierzyciela swojego świadczenia i brak zapłaty w terminie określonym w umowie albo wezwaniu. Wierzycielowi przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty. Ustawodawca nadaje wierzycielowi również uprawnienie do naliczania odsetek ustawowych (art. 359 kodeksu cywilnego). Odsetki ustawowe należą się w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych, tj. 5% w skali roku i mogą być naliczane przez wierzyciela do dnia wymagalności roszczenia.

Kiedy i jakich odsetek można żądać?

Przyjrzyjmy się kilku sytuacjom związanym z transakcjami handlowymi. Jeśli:

Przykład:
Umowa z dnia 1 marca 2017 r. zawarta między przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą zastrzega, że wierzyciel wystawi fakturę za usługę z terminem jej płatności wynoszącym 60 dni. 5 marca wierzyciel założył u dłużnika instalację (spełnił swoje świadczenie), tego samego dnia wystawił i doręczył inwestorowi fakturę opiewającą na kwotę X z terminem płatności 60 dni (ostatni dzień na terminową zapłatę przypada na dzień 4 maja). Wierzyciel w oparciu o ustawę o terminach zapłaty może dochodzić od dłużnika odsetek ustawowych już od dnia 5 kwietnia (kiedy świadczenie dłużnika nie jest jeszcze wymagalne) do dnia wymagalności roszczenia tj. 4 maja. Jeśli zapłata nie nastąpi do ustalonego terminu, od 5 maja, wierzycielowi należą się odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, aż do dnia faktycznej zapłaty.

stępnień2Ważnym dla ustawy momentem, od którego wierzyciel może naliczać odsetki, jest chwila skutecznego doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku. Ustawodawca, aby zapobiec nadmiernemu przesuwaniu terminu doręczenia faktury zastrzega, że strony transakcji handlowej nie mogą dowolnie ustalać daty doręczenia faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi.

W interesie wierzyciela powinno być stosunkowo szybkie doręczenie dłużnikowi faktury. Koniecznie należy zadbać o udokumentowanie tego czynu – podpis na fakturze lub potwierdzenie odbioru. Postanowienia umowne nadające wierzycielowi możliwość naliczania odsetek i dochodzenia roszczeń przed sądem mają moc bezwzględnie obowiązującą. Wszelkie uzgodnienia między stronami, które ograniczają lub wyłączają uprawnienia wierzyciela czy obowiązki dłużnika są nieważne.

Rekompensata za opóźnienie

Ustawa nadaje wierzycielowi nowe, dodatkowe roszczenie mające na celu wyrównanie strat związanych z odzyskiwaniem zaległych płatności. Od dnia nabycia przez wierzyciela uprawnienia do naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych – gdy roszczenie stało się wymagalne, a dłużnik nie zapłacił – przysługuje mu uprawnienie do żądania rekompensaty za koszty odzyskiwania należności.

Wierzycielowi należy się rekompensata stanowiąca równowartość kwoty 40 euro przeliczonej na PLN według średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne.

Kwota 40 euro jest kwotą ryczałtową i możliwość jej dochodzenia nie jest uwarunkowana pełnieniem jakichkolwiek dodatkowych przesłanek – wystarczy, że wierzyciel ma prawo do żądania odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych. Jest to kwota stała dla każdego, przysługuje bez konieczności wykazania, że koszty te zostały poniesione. Warto pamiętać, że rekompensata może zostać naliczona od każdej transakcji handlowej (umowy). Jeśli strony w umowie ustalą, że świadczenie pieniężne będzie spełniane częściami, uprawnienie do rekompensaty przysługuje w stosunku do każdej niezapłaconej części.

Jeżeli koszty odzyskania należności, które poniósł wierzyciel, dochodząc należnej mu kwoty, przekroczą kwotę 40 euro, wierzyciel prócz tej kwoty może żądać zwrotu wydatków, jakie poniósł w związku z próbą odzyskania należności.

Wierzyciel nie może żądać wszelkich kosztów jakie poniósł, ale tylko tych, które w okolicznościach danej sprawy były uzasadnione. Przed skierowaniem sprawy do sądu ma on obowiązek wezwać dłużnika do zapłaty uzasadnionych kosztów przewyższających ryczałt 40 euro. Brak wezwania będzie skutkować oddaleniem pozwu – roszczenie wierzyciela w świetle prawa nie stało się wymagalne. Ciężar dowodu tej okoliczności oraz dowodu poniesienia kosztów spoczywa, w toku procesu, na powodzie (wierzycielu). Natomiast o tym, jakie koszty należy uznać za uzasadnione decydują każdorazowo okoliczności danej sprawy. Przykładowo, skierowanie przez powoda zlecenia windykacji do firmy windykacyjnej za wysokim wynagrodzeniem może być uznane przez sąd za nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 kodeksu cywilnego i nie stanowi uzasadnionego kosztu odzyskania należności. Jakich roszczeń może zatem dochodzić wierzyciel od dłużnika w oparciu o ustawę o terminach zapłaty w transakcjach handlowych? Są to:

Jak dochodzić roszczeń?

Wierzyciel może dochodzić roszczeń z ustawy w postępowaniu nakazowym. Sąd obligatoryjnie wydaje nakaz zapłaty na podstawie:

Postępowanie nakazowe jest najbardziej rygorystycznym i sformalizowanym postępowaniem sądowym. Wydany w sprawie nakaz zapłaty stanowi tytuł zabezpieczenia, natychmiast wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności (zasady postępowania nakazowego zostały omówione w PI 8/2015).

Pamiętajmy o przysługujących nam prawach

Prowadząc firmę warto znać i stosować ustawę o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Celem ustawodawcy jest ochrona małego i średniego przedsiębiorcy przez zwalczanie pogłębiającego się problemu zatorów płatniczych. Przytoczone badania przeprowadzone przez Ministerstwo Gospodarki podają, że główną przyczyną opóźnień w terminowej zapłacie jest brak terminowej zapłaty przez innego kontrahenta. Powstaje zatem łańcuszek, który uzależnia od siebie innych przedsiębiorców. O ile duże i silne ekonomicznie podmioty mogą minimalnie odczuć brak terminowej zapłaty, o tyle dla małego przedsiębiorcy jest to być albo nie być dla jego firmy. Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych daje możliwość naliczania odsetek za opóźnienie nie tylko w przypadku zapłaty po terminie, ale również, gdy nasz kontrahent narzuca nam rażąco długie terminy zapłaty. Wprowadza nowe instrumenty wspomagające zmniejszanie opóźnień w zapłacie należności  oraz dyscyplinujące strony do stosowania krótkich terminów zapłaty (postanowienia mniej korzystne dla wierzyciela są nieważne).

Autor: Małgorzata Stępień