Prezentujemy drugi z cyklu artykułów, w którym przedstawiamy tematykę stosowania norm technicznych. W tej części artykułu przybliżamy problem na przykładzie oceny zgodności, w tym wyjaśniamy następujące zagadnienia:

• dobrowolne stosowanie norm,
• normy zharmonizowane – konsekwencje stosowania albo niestosowania,
• stosowanie norm w całości lub w części,
• stosowanie norm nieaktualnych.

Ocena zgodności
Proces projektowania i wytwarzania produktów, w tym urządzeń technicznych, objęty jest przepisami oceny zgodności. Określają one obowiązkowe wymagania w przepisach wdrażających unijne prawodawstwo harmonizacyjne np. krajowe ustawy lub rozporządzenia implementujące tzw. dyrektywy nowego podejścia. Niekiedy wymagania określone są w bezpośrednio stosowanym unijnym prawodawstwie harmonizacyjnym np. w rozporządzeniach unijnych niewymagających implementacji w krajowym porządku prawnym.

Przepisy oceny zgodności stanowią realizację nowego podejścia dotyczącego sposobu tworzenia prawodawstwa technicznego w Unii Europejskiej. Prawo ma określać zasadnicze wymagania bezpieczeństwa, natomiast szczegółowe wymagania powinny być objęte normami technicznymi, w tym normami zharmonizowanymi.

• Stare podejście¹ polegało na tym, że szczegółowe wymagania techniczne i administracyjne dotyczące wyrobów określało prawo. Model ten był jednak niekonkurencyjny i utrudniał wymianę handlową.
• Nowe podejście, nie rezygnując z bezpieczeństwa, oznacza znacznie większą elastyczność dla przedsiębiorców, co sprzyja innowacjom oraz służy rozwojowi gospodarczemu.

Normy zharmonizowane (domniemanie zgodności)
Przepisy oceny zgodności korzystają z tzw. norm zharmonizowanych, których odpowiednie przyjęcie, na wniosek Komisji Europejskiej, i opublikowanie w Dzienniku Urzędowym UE, a następnie zastosowanie przez podmiot obowiązany powoduje tzw. domniemanie zgodności.

Artykuł 10 ust. 1 ustawy o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku [1] stanowi:
Domniemywa się, że wyrób spełnia określone wymagania, jeżeli jest zgodny z postanowieniami norm zharmonizowanych, ich częściami lub dokumentami, o których mowa w ust. 4
Paragraf 15 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wymagań dla urządzeń ciśnieniowych i zespołów urządzeń ciśnieniowych [2] stanowi:
Przyjmuje się, że urządzenia ciśnieniowe, o których mowa w § 8, lub zespoły, o których mowa w § 9, spełniają wymagania niniejszego rozdziału, jeżeli są zgodne z postanowieniami norm zharmonizowanych lub częściami norm zharmonizowanych, do których odniesienie opublikowano w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

Domniemanie zgodności to domniemanie prawne polegające na tym, że jeżeli zastosowano normę zharmonizowaną do produktu i wykazano to zastosowanie w dokumentacji technicznej produktu, przyjmuje się za udowodnioną zgodność produktu z zasadniczymi wymaganiami. Domniemanie to nie tyle zastępuje dowód zgodności, co ogranicza wykazanie zgodności do zastosowania oraz udokumentowania zastosowania i spełnienia wymagań normy lub norm zharmonizowanych.

A zatem ułatwia to wykazanie zgodności produktu, ale go nie wyłącza.

Stosowanie norm w całości lub w części
To wymagania zasadnicze, czyli konkretne wymagania techniczne dla produktu oraz procesu jego wytwarzania, określone w przepisach oceny zgodności, są prawnie wiążące. Istnieje obowiązek ich stosowania. Natomiast w przypadku norm, w tym norm zharmonizowanych, nie istnieje obowiązek ich stosowania.

Producent, na którym ciąży prawny obowiązek zapewnienia, żeby urządzenie zostało zaprojektowane i wytworzone zgodnie z wymaganiami, ma prawo stosować normy zharmonizowane w całości, w części albo nie stosować ich w ogóle. W dwóch ostatnich przypadkach jest jednak zobowiązany wykazać i udokumentować zgodność z wymaganiami zasadniczymi na podstawie innych specyfikacji technicznych (np. norm międzynarodowych, własnych specyfikacji, standardów API itp.).

Należy przy tym zaznaczyć, że niezastosowanie normy zharmonizowanej lub zastosowanie jej w części może mieć wpływ na wyłączenie lub ograniczenie domniemania zgodności.

Możliwość stosowania norm zharmonizowanych w całości lub w części albo niestosowania ich wcale znajduje swoje odzwierciedlenie w licznych fragmentach wydanego przez Komisję Europejską niebieskiego przewodnika (Blue Guide) o wdrażaniu unijnych przepisów dotyczących produktów [3]. Niebieski przewodnik w rozdziale 4 pt. WYMAGANIA DOTYCZĄCE PRODUKTÓW, 4.1. Zasadnicze wymagania dotyczące produktów, 4.1.2.2. Rola norm zharmonizowanych [3] stanowi m.in., że:

Niebieski przewodnik w rozdziale 4 pt. WYMAGANIA DOTYCZĄCE PRODUKTÓW, 4.1. Zasadnicze wymagania dotyczące produktów, 4.1.3. Zgodność z zasadniczymi wymaganiami: inne możliwości [3] stanowi m.in.

Te same zasady dot. stosowania norm ważne są także w dozorze technicznym w odniesieniu do oceny dokumentacji modernizacji lub naprawy urządzeń technicznych na etapie eksploatacji tych urządzeń. Podstawą jest ocena, czy zastosowane specyfikacje techniczne zapewnią równorzędny lub wyższy poziom bezpieczeństwa oraz nie spowodują wzrostu ryzyka związanego z eksploatacją urządzenia w odniesieniu do pierwotnej dokumentacji projektowej.

Normy, w tym normy zharmonizowane, stanowią dobrowolne środki techniczne umożliwiające spełnienie obowiązkowych wymagań prawnych.

Stosowanie norm nieaktualnych
System dobrowolności norm zakłada, że producent może stosować nawet normy nieaktualne (wycofane), jeżeli uzna, że umożliwi to spełnienie wymagań prawnych, oraz odpowiednio to wykaże i udokumentuje.

Prof. dr hab. Bogdan Fischer w swojej książce pt. „Prawne aspekty norm technicznych. Normalizacja jako wsparcie legislacji administracyjnej”, w rozdziale 2. Norma techniczna a norma prawna, podrozdziale 10. Publikacja, wejście w życie i obowiązywanie (aktualność) normy technicznej [4] wskazuje, że:
Ze względu na to, że mamy do czynienia z systemem dobrowolnym, wycofanie normy nie przesądza o możliwości dalszego korzystania z niej, a system ten nie zabrania stosowania takich norm. (…)
Zdezaktualizowanie się normy – ze względu na jej charakter – nie powinno się przy tym traktować jako równoznaczne z prawnym zakazem jej stosowania. Mimo że starsze wycofane normy prezentują (przynajmniej w założeniu) mniej nowoczesne rozwiązania z punktu widzenia postępu naukowo-technicznego, nie mogą być uważane za nieprawidłowe, czy wręcz wprowadzające w błąd – chociaż mogą nie w pełni realizować założone funkcje.

Należy przy tym podkreślić, że zastosowanie całości lub części normy aktualnej lub wycofanej powinno być rozpatrywane osobno dla każdego rodzaju urządzenia czy instalacji. Każdy taki przypadek wymaga również przeprowadzenia i udokumentowania odpowiedniej analizy i oceny ryzyka. W praktyce zalecane jest przeanalizowanie w dokumentacji technicznej różnic proponowanej, nieaktualnej normy względem aktualnej normy przedmiotowej i racjonalnego technicznie wykazania, że różnice te nie pogarszają bezpieczeństwa eksploatacji urządzenia.

Konsultacja merytoryczna:
Mgr inż. Paweł Rajewski
Ekspert Urządzeń Transportu Bliskiego
Departament Techniki Urząd Dozoru Technicznego

Literatura:
[1] Ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (Dz.U. z 2022 r. poz. 1854, tj.) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160000542/U/D20160542Lj.pdf
[2] Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 11 lipca 2016 r. w sprawie wymagań dla urządzeń ciśnieniowych i zespołów urządzeń ciśnieniowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 211) https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190000211/O/D20190211.pdf
[3] Zawiadomienie Komisji Niebieski przewodnik – wdrażanie unijnych przepisów dotyczących produktów 2022 (Tekst mający znaczenie dla EOG) (2022/C 247/01) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52022XC0629(04)
[4] Fischer B., Prawne aspekty norm technicznych. Normalizacja jako wsparcie legislacji administracyjnej, Warszawa 2017, s. 100–101.

¹ Stare podejście, tj. przed integracją krajów europejskich w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a obecnie Unii Europejskiej.